Η Ιερά Βυζαντινή τέχνη

Το βιβλίο αυτό αποτείνεται σε όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, στους φίλους της πνευματικής κληρονομίας του Βυζαντίου και στους φίλους των καλών τεχνών. Εκείνοι που ασκούν την ιερά τέχνη της Ορθόδοξου εικονογραφίας θα βρουν ένα πολύτιμο συμπλήρωμα του μνημειώδους έργου του Κόντογλου “Έκφρασις της Ορθοδόξου Εικονογραφίας” τόσο για την κατανόση, όσο και για την άσκηση της σεβασμίας αυτής τέχνης.

Ο Κόντογλου δεν πραγματεύεται το θέμα της βυζαντινής τέχνης, της πατροπαράδοτου τέχνης της Ορθοδόξου Εκκλησίας, κατά την μέθοδο των νεωτέρων φιλοσόφων και αισθητικών. Γράφει γι’ αυτήν ως ένας αγιογράφος και πνευματικός στοχαστής που περιφρονεί τις περίπλοκες, κοσμικές φιλοσοφίες, και νοιώθει βαθιά το βυζαντινό πνεύμα – το ασκητικό και μυστικιστικό πνεύμα της Ορθοδοξίας. “Η βυζαντινή τέχνη”, λέγει, “για μένα είναι η τέχνη των τεχνών. Πιστεύω σε δαύτη, όπως στη θρησκεία… Μονάχα η τέχνη αυτή θρέφει την ψυχή μου με τις βαθειές και μυστηριώδεις δυνάμεις της, αυτή σβήνει τη δίψα που αισθάνομαι μέσα στην ξερή έρημο που μας ζώνει… Μπροστά στη βυζαντινή τέχνη, οι άλλες μου φαίνονται αλαφρές, “τυρβάζουσαι περί πολλά”, ενώ “ενός εστί χρεία””. Υπογραμμίζει την απλότητα, την σαφήνεια, την αυστηρότητα, την δύναμη, την πρωτοτυπία και την μεγάλη πνευματικότητα της βυζαντινής τέχνης. Η βυζαντινή τέχνη, παρατηρεί, “είναι μια τέχνη με τον πιο δυνατό χαρακτήρα και με την πιο μεγάλη πνευματικότητα και πρωτοτυπία”. Γνωρίζει ότι υπάρχουν πολλοί που σκέπτονται διαφορετικά. Περιφρονούν την βυζαντινή τέχνη επειδή δεν έχει φυσικότητα. Ο Κόντογλου δεν αρνείται ότι η βυζαντινή ζωγραφική στερείται αυτό που ονομάζουν “φυσικότητα”. Αλλά παρατηρεί πως μια ζωγραφιά, δεν είναι καλή επειδή είναι “φυσική”, επειδή ακολουθεί πιστά την ανατομία του σώματος και τις αρχές της επιστημονικής προοπτικής, αλλά για άλλους λόγους. “Η αλήθεια στην τέχνη”, λέγει, “είναι πιο βαθειά απ’ τις αναλογίες κι’ απ’ τη φυσικότητα, βρίσκεται στην ουσία του κάθε τι που κάνει ο τεχνίτης”. Ένα έργο μπορεί να είναι “φυσικό και γι’ αυτό ίσια ίσια να μην είναι καλό”. Τα χέρια και τα πόδια σε μια βυζαντινή αγιογραφία μπορεί να φαίνονται αφύσικα. Κι όμως είναι πιο αληθινά και πιο εκφραστικά από τα χέρια που έχει ζωγραφίσει π.χ. ένας Ραφαέλλο. Στον ψευδομορφωμένο τα χέρια και τα πόδια αυτά φαίνονται απλώς στραβά· “μα αυτή η στραβωμάρα είναι η έκφρασή τους”, είναι εκείνο που εκφράζει πράγματα πιο βαθιά από την ανατομία-πράγματα πνευματικά. […] (από την εισαγωγή της έκδοσης)